Güncel Hukuk

Hukuk Terimleri ve Açıklamaları

Hukuk terimleri ve açıklamaları başlıklı bu yazımızda yaygın olarak kullanılan ancak anlamları herkes tarafından bilinmeyen terimleri ele alacağız.

Müessir Fiil Ne Demek?

Bir insanın vücut bütünlüğünü veya sağlığını bozan hareketlerdir. Darp etmek ya da yaralamak manasında kullanılır. Askeri Ceza Kanunu’nun 117.maddesinde kullanılmıştır:

Maduna müessir fiiller yapanların cezası

Madde 117 – 1. Madununu kasten itip kakan, döven, veya sair suretlerle cismen eza verecek veya sıhhatini bozacak hallerde bulunan veyahut tazip maksadiyle madunun hizmetini lüzumsuz yere güçleştiren veya onun diğer askerler tarafından tazip edilmesine veya suimuamelde bulunulmasına müsamaha eden amir veya mafevk iki seneye kadar hapsolunur.

Zamanaşımı Ne Demek?

Zamanaşımı kanun ya da diğer mevzuatla belirlenen ve hukuk süjelerinin haklarını kullanma ya da sorumlu olma sürelerinin sınırını ifade eden zaman dilimidir. En yaygın kullanıma sahip hukuk terimlerinden biridir. Örneğin Türk Borçlar Kanunu’nda şu düzenleme yer almaktadır:

On yıllık zamanaşımı

MADDE 146- Kanunda aksine bir hüküm bulunmadıkça, her alacak on yıllık zamanaşımına tabidir.

Burada ifade edilmek istenen şey alacak hakkının vade tarihinden itibaren on yıl içinde ileri sürülmesi gerektiği aksi takdirde borçlunun zamanaşımı itirazı sonucunda alacak hakkının kullanılmasının mümkün olmayacağıdır.

İbra Ne Demek?

İbra borcu sona erdiren hallerden biri olup; alacaklı ve borçlunun sözleşme yapmak suretiyle borcu ortadan kaldırmasını ifade eder. Hukuk terimleri arasında önemli yere sahiptir. İbraya ilişkin yasal düzenleme Türk Borçlar Kanunu’nun 132.maddesinde yer almaktadır.

İbra

MADDE 132- Borcu doğuran işlem kanunen veya taraflarca belli bir şekle bağlı tutulmuş olsa bile borç, tarafların şekle bağlı olmaksızın yapacakları ibra sözleşmesiyle tamamen veya kısmen ortadan kaldırılabilir.

Muaccel Ne Demek?

Muaccel, vadesi gelmiş borcu ifade etmekte kullanılan bir terimdir. Kelime Arapça kökenli olup “acil” kelimesi ile aynı kökten gelmektedir. Muaccel hale gelmiş bir borç ödenmediği takdirde borçlunun temerrüdüne ilişkin hükümlerin uygulanması gündeme gelecek ve alacaklının borcun ödenmemesinden doğan bir takım seçimlik hakları söz konusu olacaktır. Konuya ilişkin Türk Borçlar Kanunu’nda şu düzenleme yer almaktadır:

Borçlunun temerrüdü I. Koşulları

MADDE 117- Muaccel bir borcun borçlusu, alacaklının ihtarıyla temerrüde düşer.

Borcun ifa edileceği gün, birlikte belirlenmiş veya sözleşmede saklı tutulan bir hakka dayanarak taraflardan biri usulüne uygun bir bildirimde bulunmak suretiyle belirlemişse, bu günün geçmesiyle; haksız fiilde fiilin işlendiği, sebepsiz zenginleşmede ise zenginleşmenin gerçekleştiği tarihte borçlu temerrüde düşmüş olur. Ancak sebepsiz zenginleşenin iyiniyetli olduğu hâllerde temerrüt için bildirim şarttır.

Müteveffa Ne Demek?

Müteveffa genel olarak miras uyuşmazlıklarına ilişkin mevzuat ve davalarda kullanılan bir terim olup “ölmüş, vefat etmiş olan kimse” anlamına gelmektedir.

Terkin (Hukuk Terimleri) Ne Demek?

Terkin bir kaydın silinmesi, kaldırılması manasına gelmektedir. Tapu sicili ya da diğer resmi sicil ve kayıtlardan bir şerhin kaldırılmasını ifade etmek için kullanılır. Türk Medeni Kanunu’nun 883.maddesinde örnek kullanımı mevcuttur:

İpoteğin terkinini isteme hakkı

Madde 883- Alacak sona erince ipotekli taşınmazın maliki, alacaklıdan ipoteği terkin ettirmesini isteyebilir.

(Ek fıkra:4/7/2019-7181/19 md.) İpotek süreli olarak kurulmuşsa, sürenin bitiminden itibaren otuz gün içinde ipotekli taşınmaz üzerinde 9/6/1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun 150/c maddesinde belirtilen şerhin konulmaması hâlinde ipotek, malikin talebiyle tapu müdürlüğünce terkin edilir.

Saik (Hukuk Terimleri) Ne Demek?

Saik terimi “bir hareketi yapmaya iten sebep” anlamına gelmekte olup Ceza Hukukuna ilişkin yargılamalarda kullanımı yaygındır. Türk Ceza Kanunu’nun 82.maddesinde örnek kullanımı mevcuttur:

Kasten öldürme

Madde 81- (1) Bir insanı kasten öldüren kişi, müebbet hapis cezası ile cezalandırılır.

Nitelikli haller

Madde 82- (1) Kasten öldürme suçunun;
…
j) Kan gütme saikiyle,
k) Töre saikiyle,
İşlenmesi halinde, kişi ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile cezalandırılır.

Tasfiye (Hukuk Terimleri) Ne Demek?

Tasfiye bir şirketin, anlaşmanın ya da herhangi bir organizasyonun çeşitli sebeplerle sona ermesi durumunda; alacak ve borçların ödenmesi, kalan malların satılarak ortaklara dağıtılması gibi işlemlerin yapıldığı süreci ifade eder. Türk Ticaret Kanunu’nun 269.maddesinde tasfiyeye ilişkin şu düzenleme yer almaktadır:

Tüzel kişiliğin devamı

MADDE 269- (1) Tasfiye hâline giren şirket, ortaklarla ilişkilerinde de, 293 üncü madde hükmü saklı kalmak kaydıyla, ehliyeti tasfiye sonuna kadar bu amaçla sınırlı olarak tüzel kişiliğini korur ve ticaret unvanını buna “tasfiye hâlinde” ibaresini ekleyerek kullanmakta devam eder.

Burada ifade edilmek istenen tasfiye sürecinde şirketin hukuken var olmaya devam ediyor olmasıdır.

Derdest (Hukuk Terimleri) Ne Demek?

Aynı taraflar arasında ve aynı konuda açılmış ve devam eden bir davanın bulunması haline derdestlik denir. Bir dava açmadan önce aynı konuda aynı kişi ile devam eden bir dava bulunmamasına dikkat edilmelidir. Aksi takdirde dava, dava şartı yokluğu sebebiyle reddedilecektir. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 114.maddesinde yer alan düzenleme derdestlik terimini ifade etmektedir:

Dava şartları

MADDE 114- (1) Dava şartları şunlardır:
…
ı) Aynı davanın, daha önceden açılmış ve hâlen görülmekte olmaması.

Talik (Hukuk Terimleri) Ne Demek?

Talik “erteleme” manasına gelen bir hukuk terimidir. İcra İflas Kanunu’nun 52.maddesinde yer alan şu düzenleme bu terimin kullanımına örnek olarak verilebilir:

Borçlunun ailesinden birinin ölümü halinde:

Madde 52 – Karısı yahut kocası ve kan ve sıhriyet itibariyle usul veya füruundan birisi ölen bir borçlu aleyhindeki takip, ölüm günü ile beraber üç gün için talik olunur.

Kazuistik Anayasa (Hukuk Terimleri) Ne Demek?

Kazuistik anayasa, terimi muhtemel her problem ve duruma ilişkin bir kural getirilmesi prensibini ifade eder. Kazuistik anayasalar ayrıntılı düzenlemeler içermesi sebebiyle çerçeve anayasalara göre daha uzun metinlere sahiptir.

Mütalaa (Hukuk Terimleri) Ne Demek?

Mütalaa, herhangi bir uyuşmazlıkla ilgili detaylı değerlendirmeleri içeren görüş manasına gelen bir hukuk terimidir. Genelde ceza yargılamalarında karar aşamasından önce savcılık makamının mahkemeye sunduğu değerlendirmeleri ifade etmek için kullanılır fakat aslında davanın taraflarının veya vekillerinin davanın hukuki boyutuna ilişkin sunmuş oldukları her görüş mütalaa olarak nitelendirilebilir.

Rücu (Hukuk Terimleri) Ne Demek?

Rücu terimi, kanunen öncelikli olarak sorumlu olan kişi ya da kurumların sorumluluklarını ifa ettikten sonra olayın gerçek sorumlusundan bulundukları talebi ifade eder. Türk Medeni Kanunu’nun 905.maddesinde konuya ilişkin örnek yer almaktadır:

Devletin sorumluluğu

Madde 905- Değer biçilmesinde gereken özenin gösterilmemesinden Devlet sorumludur.

Devlet, kusuru olan memurlara rücu edebilir.

Mahsup (Hukuk Terimleri) Ne Demek?

Mahsup terimi borcun alacaktan düşülmesi işlemini ifade eder, bu işlemin hukuki olarak asıl karşılığı “takas” terimidir. Türk Borçlar Kanunu’nun 139 ve devamı maddelerinde konuya ilişkin düzenlemeler yer almaktadır:

F. Takas I. Koşulları 1. Genel olarak

MADDE 139- İki kişi, karşılıklı olarak bir miktar para veya özdeş diğer edimleri birbirine borçlu oldukları takdirde, her iki borç muaccel ise her biri alacağını borcuyla takas edebilir.
Alacaklardan biri çekişmeli olsa bile takas ileri sürülebilir.

Zamanaşımına uğramış bir alacağın takası, ancak takas edilebileceği anda henüz zamanaşımına uğramamış olması koşuluyla ileri sürülebilir.